ماساژ ایرانی (دلک، غمز و رگ گیری)
تاریخچه ماساژ:
ماساژ از هزاران سال پیش در مصر باستان، ایران، یونان، روم، چین، هند، آفریقا و حتی در دوران مایاها انجام می شده.
ماساژ را می توان قدیمی ترن روش درمانی دانست، بدین دلیل که تمامی موجودات زنده از انسان گرفته تا حیوانات، زمانی که قسمتی از بدنشان آسیب می بیند، به صورت غریزی شروع به مالش آن ناحیه می کنند تا درد خود را تسکین دهند.
تکنیک های ماساژ با مرور زمان پیشرفت کرد تا به دنیای امروز رسید، به صورتی که امروزه در دانشگاه های معتبر سراسر دنیا آموزش داده می شود و به عنوان طب جایگزین در کنار سایر روش های تخصصی درمانی به بهبود بیماران کمک می کند.
این رشته درمانی به حدی مهم است که حتی از علم مهندسی پزشکی هم برای ساخت انواع دستگاه های ماساژ استفاده می شود.
همچنین در خیلی از کشورها مانند تایلند، هند، چین، مالزی، ترکیه و حتی کشورهای اروپایی جزء مهم صنعت توریسم برای ورود ارز و رونق اقتصادی آن کشورها مورد استفاده قرار گرفته.
ماساژ (مهمترین روش در فیزیوتراپی)
ماساژ یک نوع فیزیوتراپی است و فیزیوتراپی به معنای فیزیک درمانی است.
هر آنچه به وسیله ابزار فیزیکی نقشی در سلامت اندام ها داشته باشد را فیزیوتراپی می گویند.
از اولین روش های فیزیوتراپی می توان به ماساژ اشاره کرد، که از مالش و فشار اندام ها به وسیله دست، پا و یا هر ابزار دیگری، برای بهبود و سلامت اندام ها استفاده می شد.
البته هر کشور روش های مخصوص به خود را برای انجام ماساژ دارد، ایرانیان روش های ماساژ مخصوص به خود را داشتند که در دست نوشته ها و کتب بزرگان علم پزشکی مانند اوستا، ابوعلی سینا، قطب الدین شیرازی و یا حکیمان بنامی مانند زکریای رازی و ابوریحان بیرونی به آن و خواصی که برای بدن داشته اند اشاره شده.
انواع سبک ماساژ ایرانی (دلک، غمز، رگ گیری)
ماساژ ایرانی
دانشمندان طب ایرانی از ماساژ برای مقابله با اختلالاتی که در بدن بوجود می آمد مانند غلبه سردی، ازدیاد مواد ریحی یعنی نفخ و باد، تغییر جریان گردش مواد در بدن و تحلیل رطوبت های ضروری بدن، بهره می بردند.
این ماساژها به سبک های متفاوتی برای درمان انواع بیماری ها به صورت پرفشار، طولانی مدت، ملایم و ضعیف، متناسب با سن، تفاوت های بدنی و نوع بیماری انجام می شود و از مواد مختلفی مانند انواع روغن های درمانی و گیاهان دارویی، برای تسریع روند درمان ماساژ استفاده می کنند.
غمز:
این واژه به معنای فشردن نقاط خاصی از بدن برای هدف درمانی خاصی با فشار انگشتان می باشد.
غمز را می توان به طب سوزنی هم نزدیک دانست، با این تفاوت که در طب سوزنی با وارد کردن سوزن در نقاط خاصی از بدن، باعث تحریک و تبادل اختلال در توازن یین و یان دانست، ولی در غمز با فشار نقاطی که گره های عصبی وجود دارد و آزاد کردن بار الکتریکی در این نقاط، باعث توازن یون های مثبت و منفی در بدن می شوند.
این روش هم جنبه درمانی و هم جنبه تشخیصی دارد. از تأثیر غمز در درمان بیماری ها در کتاب قانون نوشته بوعلی و ذخیره خوارزم شاهی اثر اسماعیل جرجانی چندین مطلب وجود دارد.
اثرات غمر در بدن
• تحلیل مواد ریحی و بادی (نفاخ)
• پرورش و رشد بافت های عضلانی
• دفع و جابجایی مواد غلیظ از یک عضو
• بهبود جذب مواد در منطقه مورد درمان
• مقابله با تجمع و غلبه رطوبت در اندام ها
غمز برای درمان چه بیماری هایی مفید است:
• انواع سردرد و میگرن
• درد گردن، کتف و شانه ها
• سیاتیک و گرفتگی عضلات ساق پا
• کاهش درد و محدودیت حرکت مفاصل
• رگ به رگ شدگی‌ها و قولنج‌های شکمی
• دردهای گردن و ستون مهره‌ها، درد شانه
• انواع دردهای عضلانی ، اسکلتی، سردردها
• کمک به درمان دیسک کمر و دیسک گردن
• گزگز و بی‌حسی اندام، لرزش وسردی اندامها
• بالا نیامدن دست ناشی از خشکی مفصل شانه
• اسپاسم عضله، خشکی انگشتان، فلج بلز(کج شدن صورت)
• بهبود دردهای عضلانی و مفاصل (کمر درد، زانو درد، گردن درد)
• زانو دردهایی ناشی از بالا یا پایین رفتن از پله و نشستن و برخواستن
اساتید غمز
از اساتید بنام غمز در ایران می توان به برادران فاتح که این علم را سینه به سینه از اجداد و پدران خود به ارث برده اند اشاره کرد.
استاد احمد فاتح که در حال حاضر استاد دانشگاه تهران بوده و در دانشکده طب سنتی مشغول به تدریس میباشد.
ایشان در مراکز درمانی مختلفی از جمله سلامتکده طب سنتی کیمیا همراه با برادر خود استاد سعید فاتح همکاری می کنند.
دلک:
دلک سبک های متفاوتی از ماساژ در طب ایرانی است که با روش های پرفشار، طولانی مدت، ملایم و ضعیف برای درمان بیماری های مختلف استفاده می شود.
این نوع ماساژ توسط افراد ماهری که تخصص در این کار داشتند و دلاک نامیده می شدند انجام می شد و از آنجایی که نیاز بود بیماران بدون لباس باشند و در بعضی مواقع برای درمان از انواع روغن گیاهی و یا حیوانی برای بهبود درد بیمار استفاده می کردند از حمام های عمومی برای انجام دلک استفاده میشد.
در کتاب قانون در طب بوعلی دسته بندی مختلفی برای دلک نوشته شده که بنا به نوع بیماری و سن و بنیه بیمار انجام میشده.
انواع دلک
دلک قوی یا سخت
این عمل با فشار براندام ها باعث استحکام و قوی تر شدن اندامها می شود، بدین صورت که با گرم کردن عضلات باعث بهبود خون رسانی و همچنین دفع سریع تر مواد زاد در بدن میشود.
دلک ضعیف
با مالشی ملایم باعث جاری شدن رطوبت در اندامها و آرامش میشود. این نوع ماساژ باید در زمانی نسبتا کوتاه و به آرامی انجام شود.
دلک طولانی
این نوع مالش باید پی در پی و در زمانی نسبتا طولانی انجام شود، با این عمل گرمای بیشتری در اندامها ایجاد می شود.
دلک معتدل
دلک معتدل باعث تجمع خون در اندام مورد نظر شده و ایجاد چاقی موضعی می کند.
دلک کیسه کشی یا خشن
در این ماساژ با مالیدن پارچه ای خشن به نام کیسه و یا لیف باعث می شوند خون به سرعت به سطح عضو جذب شده و از سستی اندام جلوگیری شود.
دلک املس یا نرم
برای انجام این ماساژ از مالش پارچه ای نرم روی موضع مورد درمان استفاده می شود، با این عمل جذب خون به موضع مورد درمان بیشتر شده و در دراز مدت، درد و بیماری بهبود می یابد.
نبایدها در انجام دلک
برای کودکانی که در حال رشد هستند نباید ماساژ طولانی و قوی انجام داد بدین دلیل که بدن کودک برای رشد نیاز به رطوبت دارد و این سبک ماساژ رطوبت بدن را از بین می برد و باعث تحلیل بافت عضلانی در بدن می شود. همچنین در افراد جوان، میان سال و مسن، مالش یا ماساژ دراز مدت و یا طولانی باعث جابجایی مواد زائد حاصل از متابولیسم سلولی و همچنین تحلیل رطوبت اضافی بدن که موجب ضعف عمومی میشود است.
خواص دلک بر بدن
دفع مواد زائد و همچنین دفع غلبه اخلاط:
با این سبک ماساژ مواد زائد حاصل از متابولیسم سلولی و همچنین غلبه اخلاط بدن مانند سودا و یا بلغم در اندام ها جابجا شده و از طریق مدفوع و ادرار دفع می شود. بهتر است بیمار در زمان درمان از غذاهای ملین استفاده کند تا دفع سریع تر و راحت تر انجام شود. نوشیدن آب ولرم همراه با عرقیات معتدل و ملین مانند بیدمشک و گلاب همراه با کمی تخم شربتی و دم کرده خاکشیر کمک بسزایی در دفع این مواد است.
رشد بهتر اندام ها بخصوص اندامهای عضلانی:
با انجام این سبک ماساژ رطوبت بین بافتهای عظلانی تحلیل رفته و عضلات گرم می شوند همین امر باعث تقویت عضلات شده و خون رقیقی که در اثر مالش به اندام عضلات میرسد باعث بزرگ تر شدن و رشد آنها میشود.
تحلیل مواد ریحی و نفاخ:
مواد ریحی و یا باد به موادی گفته می شود که بسیار رقیق هستند و مانند ورم در اندام ها تجمع پیدا می کنند، این مواد از طریق ورزش و یا خوردن غذاهای ملین و حتی مسهل از بدن دفع نمی شوند، بهترین روش برای از بین بردن این مواد، ماساژ به سبک دلک طولانی و یا قوی می باشد.
مقابله با رطوبت و سرمای بدن:
این سبک ماساژ درمانی یعنی دلک طولانی بهترین روش برای از بین بردن سرمای شدید اندامهای بدن مانند عضلات شانه و گردن و همچنین اندام های داخلی بدن مانند روده و معده می باشد، با این روش خون رسانی به اندامهای منجمد بیشتر شده و گرمای حاصل از ماساژ باعث رفع اسپاسم حاصل از سرمای اندامها میشود.
نرم کردن و یا سخت کردن اندامها:
یکی از روش های رفع اسپاسم عضلانی انجام دلک قوی و طولانی در کل بدن است تا با گرم کردن اندام ها باعث جابجایی و رقیق تر کردن خون و رفع اسپاسم عضلانی شود. در این روش بهتر است از روغن های گیاهی با دانسیته پایین مانند روغن زیتون بودار و یا روغن بابونه با پایه روغن زیتون استفاده کرد.
با گذشت سن عضلات بدن به دلیل عدم خون رسانی و ضعف اندام هایی مانند کبد، طحال و قلب تحلیل رفته و نرم می شوند یکی از بهترین روش ها برای سخت و محکم کردن بافتهای عضلانی بخصوص در زیر بازو ، کشاله ران و شکم، دلک به صورت قوی و طولانی و بکار گیری روغن های گرم با دانسیته بالا مانند روغن سیاه دانه، نعناع و کنجد برای قوام پوست و عضلات است.
روغن مالی
در مورد روغن مالی و استفاده از روغن های گیاهی و حیوانی نکته بسیار مهم استفاده از روغن مناسب برای هدف درمانی است، همان طور که اتومبیل دارای روغن های مختلف با دانسیته و روانی خاصی می باشد که نمی توان به طور مثال از روغن موتور بجای روغن ترمز و یا از روغن هیدرولیک به جای گریس استفاده کرد و همچنین از روغن موتور ماشین سواری برای ماشین های سنگین یا موتور سیکلت استفاده کرد از روغن های مختلف هم نمیشود برای افراد با سنین و یا با بنیه و جثه های مختلف بهره برد.
نکته قابل توجه در استفاده از روغن، فصول سال میباشد. در فصل های سرد سال مانند اوایل بهار و اواخر پاییز و زمستان که هوا سرد است بهتر است از روغن های گرم کننده مانند سیاه دانه، اسپند و … استفاده کرد و در فصول گرم سال از روغن های با طبع معتدل و خنک مانند روغن زیتون، بنفشه و … بهره برد.
در فصول خشک سال از روغن بیشتر در ماساژ و در فصولی که رطوبت بیشتری در هوا موجود است از روغن کم استفاده کرد.
اگر عضلات بدن سخت و محکم باشد باید میزان روغن کم باشد و اگر بدن نرم و عضلات شل باشد روغن زیادی برای ماساژ استفاده شود تا آرام آرام عضلات بدن و پوست با کمک روغن قوام پیدا کنند.
نکته بسیار مهمی که در پزشکی بسیار از آن یاد شده و حتی بقراط هم در نوشته هایش بسیار تکرار کرده، ورز دادن یا ماساژ از جمله درمان های پر خطر است و کسی که میخواهد ماساژ دهد (ماساژور) باید دانش کافی از آناتومی بدن انسان، خواص انواع روغن های گیاهی، شناخت ابزارهای ماساژ داشته باشد.