زالودرمانی: درمان یا تبلیغ؟ مکانیسم عمل زالودرمانی چیست؟

سلامت سبز- همه ما نام زالودرمانی را شنیده ایم ممکن است مطالبی راجع به زالودرمانی خوانده باشیم یا کسی از نزدیکانمان در خانه، فامیل و دوست و آشنا یا حتی از همکارانمان زالو درمانی انجام داده و برای ما تعریف کرده باشند. با این حال سوالات زیادی در ذهن ما پدید آمده است:

مثلا زالو اصلا چه می کند و چطور با مکیدن خون ما را درمان می کند. آیا نمی شود با سرنگ مقداری خون گرفت و همان کار زالو را انجام داد؟
یا آنکه در این عصر پیشرفت پزشکی چند دانه زالو چه کار می کنند که این همه تجهیزات و انواع داروهای شیمیایی قادر به انجام آن نیست.
یا از همه مهمتر آیا زالودرمانی واقعا تاثیر دارد یا فقط تبلیغات است و القاعات روانی؟

راستش من خودم هرچه قدر هم که راجع به زالودرمانی شنیده باشم تا جواب واضحی برای این دو سه سوال نداشته باشم محال است برای درمان ناراحتی یا بیماری ام اقناع شوم که زالو بیندازم حتی اگر همه از آن تعریف کنند.

پس سعی کردم از منابع معتبر پاسخی برای این سوال ها پیدا کنم. آنچه در ادامه می خوانید پاسخ هایی است که پس از صرف وقت و جستجوی منابع معتبر به آن رسیده ام. حالا دیگر قضاوت با خودتان.

زالو درمانی چیست و از کجا آمده است؟

بررسی های تاریخی نشان می دهد ۱۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح در مصر زالو درمانی انجام می‌شده است. زالو درمانی سپس در ایران، مصر، روم و بعدها در اروپا رواج پیدا کرده است. در ایران تا ۱۰۰ سال قبل زالودرمانی معمول بوده و پس از یک دوره فراموشی نزدیک به یک دهه است که دوباره مطلوبیت خود را باز یافته است.

نظر حکمای ایرانی در باره زالو درمانی

حکیم جرجانی در کتاب سوم ذخیره خوارزمشاهی به نحوه استعمال زالو و جایگاه درمانی آن اشاره کرده و منفعت زالواندازی را بیشتر در بیماری‌های پوستی می‌داند.

شیخ‌الرئیس ابن‌سینا باب مبسوطی پیرامون زالو دارد و چنین می‌فرماید:
“از زالوهایی که کرک ریز و نرم دارند یا لاجوردی رنگ هستند پرهیز کنید زیرا دچار غشی، خونریزی، تب، سستی و قرحه‌های بدخیم خواهید شد. از زالویی استفاده شود که در آب‌های خزه‌دار که محل زیست قورباغه‌هاست نمو کرده و نه زالویی که در آبهای گل‌آلود سیاه بوده‌است”.

انواع زالو

زالوی پزشکی با نام علمی: Hirudo medicinali جزء گروه خونخواران است. طول این زالو بین ۵ تا ۱۲ سانتیمتر است و گاهی تا ۲۵ سانتیمتر هم می‌رسد عرض آن حدود یک سانتیمتر است. رنگ آن متنوع است و غالباً زیتونی سیاه یا قهوه‌ای یا حنایی مایل به سیاه است.

حدود ۶۵۰ تا ۷۰۰ گونه زالو وجود دارد که از این تعداد ۵۰ گونه خونخوار است. از این تعداد ۵ گونه کاربرد پزشکی دارد که از این تعداد نیز ۳ گونه آن در ایران پرورش داده می شود و تنها یک گونه بنام «هیرودو» بومی ایران است که بهترین گونه زالوی جهان با ۱۲۰ نوع آنزیم محسوب می شود.

زالو قابلیت استفاده یکبار مصرف دارد و پس از آن بایستی در اتانول یا الکل ۷۰ درصد گذاشته شود یا در دمای منفی ۲۰ درجه فریز و معدوم شود چون اگر در طبیعت رها شود می تواند ناقل ویروس و بیماری باشد.

مکانیسم عمل زالو چیست؟

شاید برخی تصور کنند که زالو تنها کاری که می کند سوراخ کردن بدن و خروج خون از بدن بصورت مکش است در حالی که زالو حیوانی است که از خون تغذیه می‌کند و هنگام مکیدن، آنزیم‌هایی از دهان ترشح می‌کند که در این آنزیم‌ها بیش از ۱۰۰ ماده حیاتی کشف شده است. این مواد وارد گردش عمومی خون می‌شود و بر کیفیت خون اثر می‌گذارد.
بنابر این مهمترین کارکرد زالو درمانی استفاده از بزاق زالو برای تسکین و درمان بیماری های گوناگون است.

خواص مواد ترشح شده در خون از بزاق زالو

بی‌حس‌کنندگی:  باعث کاهش درد موضعی هنگام نیش زدن می‌شود که عمدتاً به دلیل وجود ماده هیرودین است.

گشادکنندگی عروق: به دلیل وجود ماده هیستامین است.
ضدانعقادی: به دلیل وجود آنزیم هیالورونیداز موجود در بزاق زالو است این آنزیم خاصیت آنتی بیوتیکی و حل کردن موکوس بسیار قوی دارد به طوری که در درمان گلوکوم هم بسیار موثر است.
آنتی بیوتیکی: این خاصیت اخیراً مورد توجه بسیاری قرار گرفته و بر بیماری‌های ناشی از استاف طلایی و میکروب سل و اسهال خونی و دیفتری موثر است.
ضدالتهابی و ضد لخته‌‌ای: در برخی از بیماری‌های عروقی وریدی مانند واریس نیز از زالو درمانی و اثرات مثبت آن می‌توان بهره برد. از آنجا که زالو تمایل زیادی به خوردن خون وریدی دارد که در آن دی اکسید کربن زیاد است، زالودرمانی می‌تواند تاثیر زیادی در بهبود احتقان‌ها و گرفتگی‌های عروقی لخته‌های موجود در رگ‌های وریدی داشته باشد.

نام آنزیم ها و عمل اختصاصی هر یک

۱-  هیرودین: آنزیم و ماده ضد انعقادی خون که همراه آنتی استاتین و همنتین از لخته شدن خون جلوگیری می کند.
۲- بدلین: آنزیم و ماده پیشگیری کننده پروتئاز ها مانند تریپسین و پلاسمین می باشد که تاثیر ضد تورم بافتی دارند .
۳- آپیراز: آنزیم و ماده قوی ضد تجمع پلاکت های خون می باشد که باعث بهتر شدن جریان خون می شود .
۴-  اگلین: آنزیم و ماده ضد تورم ، ضد اکسیداسیون و ضد رادیکال ( ضد سرطان ) است .
۵-  داستابیلاز: آنزیم و ماده ضد تجمع پلاکتی می باشد و مانع لخته شدن خون می شود .
۶-  هیالورونیداز: آنزیمی که به عنوان آنتی بیوتیک اثر می کند .
۷-  لیپاز ها و استراز ها: خاصیت لیپولیتیک ( از بین برنده چربی ) دارند .
۸- ماده بی حس کننده: که موجب بی دردی در زالو درمانی می شود .
۹-  آنتی الاستاز: آنزیم و ماده ای که موجب کاهش الاستاز ( سفتی رگ ها ) می شود .
۱۰- هیستامین: ماده گشاد کننده رگ به نام هیستامین می باشد که باعث گشادگی عروق می شود .
۱۱-  منوکسید نیتروژن سنتاز: این ماده و آنزیم سبب ترمیم اعصاب صدمه دیده می شود .
۱۲- اورگلاز: این ماده و آنزیم ، دارای اثرات درمانی در بیماری آرتروز و سائیدگی زانو است .

آیا شواهد و تحقیقات معتبری بر مؤثر بودن زالودرمانی وجود دارد یا فقط تبلیغات است؟

بررسی منابع پزشکی مدرن نشان می دهد که در آمریکا و برخی کشورهای اروپایی از جمله آلمان، فرانسه و بریتانیا تحقیقات بسیاری در باره زالودرمانی و شیوه های زالودرمانی انجام شده است. امروزه در سطح دنیا انجمن هایی در زمینه زالو درمانی تشکیل شده است از جمله “انجمن جهانی زالو” و  “انجمن زالو درمانی انگلستان”. در کشورهای دیگر هم انجمن ها و تشکل هایی در این خصوص تشکیل شده که هر یک به مطالعات خاص خود در این شیوه درمانی پرداخته اند.

در حال حاضر روسیه تکنولوژی محرمانه ای در رابطه با تولید، پرورش و تکثیر زالو دارد.

در آلمان فراورده های زالو را  مورد تحقیق قرار داده اند. از موارد دیگری که مورد تحقیق آمریکایی های قرار گرفته مقوله بزاق و بزاق گیری زالو است. برای اینکه بدانند فرایند درمانی که به وسیله بزاق این جانور کوچک صورت می گیرد، دارای چه عناصر شفا بخشی است، تا در نهایت اقدام به تولید مصنوعی این بزاق در قالب دارویی جدید کنند.

کاربردهای زالودرمانی در غرب

 بنابر این مطالعات، کاربردهای جدید زالودرمانی در طب به رویه تبدیل شده به گونه ای که امروزه زالو به دلیل خاصیت ضدانعقادی یکی از ابزارهای جراحی در پیوندها و دوام بافت پیوندی است.

همچنین تاثیر زالودرمانی بر پوست به طور علمی ثابت شده چراکه زالو دارای فاکتورهای مثبتی برای پوست است که رشد سلولی را بازسازی می‌کند.
بهبود زخم پای دیابتی، زخم بستر و سوختگی ها از دیگر موارد استفاده زالودرمانی در کلینیک‌های کشورهای غربی است.
امروزه در کلینیک‌های زخم و سوختگی از زالودرمانی برای التیام و درمان زخم ها از جمله زخم های پای دیابتی و زخم هایی مانند زخم بستر که مشکل خونرسانی دارند استفاده می شود.

لیچ تراپی

در حال حاضر اغلب کشورهای پیشرفته در کنار آخرین تکنولوژی های روز دنیا، در کنار اتاق های عمل بیمارستان ها اتاقی به نام ” لیچ تراپی” دارند که در واقع به همان معنای “زالو درمانی” استو در اتاق های لیچ تراپی برای پیوند اعضا الزام دارند که بعد از عمل حتما باید زالو درمانی یا همان لیچ تراپی روی مریض انجام شود. 

زالودرمانی برای چه بیماری هایی مفید است؟

سازمان غذا و داروی آمریکا در ۲۴ ژوئن ۲۰۰۴ استفاده از زالو را برای مقاصد پزشکی و در بیماری هایی به این شرح قانونی اعلام کرد:

۱ـ بیماریهای پوستی ـ جوش

۲ـ صدمات: کوفتگی، خون مردگی و ورم

۳ـ جراحی پلاستیک و پیوند اعضاء

۴ـ بیماری‌های دستگاه حرکتی

۵ـ آرتروز Artherose: فرسودگی مفصل

۶ـ رماتیسم مفصلی Rhematism: تورم مفاصل

۷ـ بیماریهای چشمی

۸ـ تورم چشم‌ها

۹ـ بیماریهای گوش

۱۰ـ بیماریهای قلبی عروقی ـ تنگی عروق

۱۱ـ اختلال گردش خون (دست و پای سرد)، انگشتان ومناطقی که به عللی گانگرن شده‌اند. سردی، مورمور و گزگز پاها در افراد دیابتی و  کسانیکه از درد ساق پا و پاشنه پا شکایت دارند.

۱۲ـ اسپاسم و دردهای عضلانی

۱۳- سکته های مغزی، سردرد، میگرن، سینوزیت و سرگیجه

شرایط زالودرمانی

زالو درمانی باید کلینیک و توسط افراد آموزش دیده و دارای صلاحیت انجام شود.  چراکه زالو درمانی پروسه خون ریزی دهنده است.

تعداد جلسات زالو درمانی با توجه به نوع افراد و بیماری آن‌ها متفاوت است.

مدت زمانی که زالو به مکیدن خون می‌پردازد نیز برحسب نوع زالو و اندازه آن و موضعی که انداخته می‌شود متفاوت است و مدت ۱۵ تا ۶۰ دقیقه طول می‌کشد.
همچنین چند نکته را نباید در زالودرمانی فراموش کرد، نکاتی که اهمیت حیاتی دارند:

زالو با خون بیمار در ارتباط است بسیار مهم است که بدانید در مرکزی که زالو درمانی می کنید، زالو ها از کجا تهیه می شوند.

زالو ها حتما باید پرورشی باشند، و مطمئن باشید که قبلاً در درمان بیمار دیگری استفاده نشده باشند؛ خود زالو به عنوان ناقل بیماری عمل می کند، و می تواند انواع بیماری های خونی علی الخصوص بیماری هپاتیت را به بیمار منتقل کند؛ بعضی مراکز هستند که از زالوهای شکاری استفاده می کنند، و همین عاملی است برای انتقال بیماری، و مشکل ساز خواهد شد.

به دلایل بهداشتی و جلوگیری از انتقال بیماری، زالوها پس از استفاده معدوم میشوند. اما این کافی نیست، آن ها باید به طور بهداشتی دفن شوند.

توصیه های زالو درمانی

زالودرمانی محدودیت هایی داردو چه از نظر فیزیولوژیکی فرد چه از نظر تداخل دارویی. مهمترین موارد به این شرح است:
۱- قرص وارفارین و آسپیرین ، دی پیردامول ،اسویکس،کلوپیدگرل و قرص های مسکن از سه روز قبل از زالو درمانی زیر نظر پزشک باید قطع شود .
۲- مصرف رب انار ، آب انار و گلاب ( ۶ واحد آب انار + ۱ واحد گلاب ) مسهل ها و منضج های گیاهی قبل از زالو درمانی (حداقل یک هفته ) بازده زالو درمانی را بسیار ارتقاء می دهد .
۳- مصرف غذاهای سرد( لبنیات ، تخم مرغ ، برنج ، مرغ ، خیار وکاهو ، کیوی ، میوه نارس وترش ، ماکارونی ، آش جو و آلوچه و ….. ) حداقل ۸ ساعت قبل از زالو درمانی مجاز نیست .
۴- پس از زالو درمانی موضع زالو اغلب اوقات ، خونریزی دارد ، برای پیشگیری از بروز مشکلات، لازم است تا لااقل ۸ ساعت پس از زالو درمانی برنامه کاری، سفر و مهمانی نداشته باشید و در استراحت و آرامش باشید .
۵- تا ۳۶ ساعت موضع زالو درمانی با آب تماس نداشته باشد .
۷-  موضع زالو درمانی به طور طبیعی تا ۸ ساعت خونریزی عادی و ملایم دارد.
۸- در صورت خارش ، محل زالو درمانی را پماد کالامین زده و یا بخور سرکه و آب بدهید ولی نباید زخم زالو و اطراف آنرا بخارانید .
۹- قبل از زالو درمانی حداقل ۱۵ روز زیر نظر پزشک از رژیم های پاک سازی استفاده کنید .

وبالاخره اگر قصد زالودرمانی دارید آن را در کلینیک کیمیا تجربه کنید.